عرضه اولیه چیست

عرضه اولیه چیست ؟( Intital Public Offerings )

عرضه اولیه چیست ؟ عرضه اولیه سهام یک شرکت در بورس به این معنا نیست که آن شرکت یک شرکت تازه وارد است. بلکه به معنای این است که شرکت برای اولین بار در بازار سهام پذیرفته شده و اجازه خرید و فروش سهام آن در بورس صادر شده است چنین شرکت هایی از این موضوع خوشحال هستند.

چراکه به آن درجه از وسعت رسیده اند که می توانند قسمتی از سهام خود را در بازار سهام با قیمت بالاتر از قیمت فعلی به فروش برسانند و سودی هم ازین عرضه ها عاید خود شرکت ها می شود و نیز فعالیت شرکت ها حرفه ای تر شده و قیمت بازار سهام آنها توسط عرضه و تقاضا تعیین می شود.

همه شرکت ها به محض ورود به بازار سرمایه تبدیل به شرکت سهامی عام می شوند. شرایط خرید و فروش عرضه اولیه نسبت به خرید و فروش عادی سهام کمی متفاوت است و دامنه نوسان مثبت و منفی 5 برای آن ها وجود ندارد اما بعد دیگر تفاوتی با بقیه سهام موجود در بازار سهام ندارد.

تجربه نشان داده عرضه های اولیه بازار سهام در 90 درصد مواقع حداقل 20 درصد سود و در برخی موارد حتی 100 درصد یا بیشتر را برای خریداران به ارمغان آورده اند. در واقع قبل از عرضه سهام در بازار سهام، شرکت خود را بررسی می کند و ارزش سهام خود را ارزیابی می کند.

برای ایجاد جذابیت بین خریداران برای خرید سهام شرکت، قیمت فروش را کمی پایین تر از قیمت واقعی عرضه می کند. تا چندی پیش عرضه های اولیه در بازار سهام به روش حراج با “الویت زمانی” در طی دو مرحله صورت می گرفت.

مرحله اول عرضه ( کشف قیمت )

سهم در فرآیندی مستقل از دخالت سهامداران حقیقی و توسط حقوقی های با گردش مالی بیشتر کشف قیمت می شد. در این مرحله سهامدارن حقیقی اجازه خرید در زمان کشف قیمت را ندارند. به فرض مثال : شرکت قصد دارد 10% سهام خود را عرضه عمومی کند ابتدا 5% سهام را در مرحله اول برای کشف قیمت عرضه می کند، اگر متقاضی خرید به اندازه کافی نباشد، قیمت را پایین تر می آورد.

مرحله دوم ( خریداران آنلاین )

با توجه به تعداد سهام قابل عرضه شرکت، سهمیه هر کد و ساعت سفارش گذاری مشخص می شد و در نهایت شما باید در ساعت مشخص شده ( معمولاً ساعت 12:40 ) سفارش خود را با تعداد مشخص و یک قیمت در سیستم ثبت می کردید.

سازمان بورس مثلاً در نظر می گرفت 200 هزار کد بورسی عرضه اولیه سهام خریداری می کنند و بر همان مبنا تعداد سهام تسهیمی به هر کد را مشخص می کرد و اگر کدی در ساعت 12:40:01 یعنی یک ثانیه دیرتر سفارش را ثبت می کرد سفارشش رد می شد و اگر هم تعداد سهم های تقاضا شده از تعداد سهم های عرضه شده بیشتر می شد، اولویت با افرادی بود که زودتر ثبت سفارش کرده بودند. این شیوه باعث اختلالات سیستمی و نارضایتی سهامداران می شد.

روش جدید عرضه اولیه سهام با بوک بیلدینگ

در حال حاضر در بازار سهام ایران عرضه اولیه با روش بوک بیلدینگ ( ثبت سفارش ) انجام می شود ، که مهمترین مزیت آن امکان ثبت سفارش به قیمت های متفاوت در محدوده زمانی مشخص معمولاً بین ساعت ( 10 – 12 ) می باشد.

در این روش هر سفارش با توجه به حداکثر تعداد سهام مشخص شده در قیمتی که خریدار تعیین می کند در سامانه معاملات ثبت می شود و در نهایت با توجه به تعداد کدهای متقاضی سهم به همه کدها به یک تعداد سهم تخصیص یافته و بی عدالتی نخواهد شد.

روش بوک بیلدینگ سازمان بورس

در روش بوک بیلدینگ سازمان بورس حدوداً از دو روز کاری قبل جزئیات عرضه اولیه اعم از نماد، حداکثر تعداد سهم قابل تخصیص به هر کد، دامنه خرید سهم که عبارتست از بازه ای بین کف قیمت تعیین شده توسط شرکت عرضه کننده و 10% بالاتر و محدوده زمانی سفارش گذاری را اعلام می کند. یک شخص حقوقی هم متعهد خرید مثلاً 50% عرضه اولیه در کف قیمتی می شود به این صورت که تعهد می کند اگر عرضه اولیه به فروش نرسید تا 50% حجم عرضه را خریداری کند.

برای ثبت سفارش هر سهامدار در محدوده زمانی مجاز برای خرید سهم (معمولاً 10 – 12) اقدام به ثبت سفارش از طریق سامانه کارگزاری مورد نظر خود می کند و سهمیه جداگانه تخصیص کارگزاری برای مشتریان وجود ندارد. سقف تعداد مجاز برای هر کد حقیقی و حقوقی مشخص است.

در خصوص قیمت گذاری مثل روش حراج یک قیمت مشخص برای سهم اعلام نمی شود ، بلکه دامنه قیمتی برای سهم در نظر گرفته می شود و هر فرد بر اساس تحلیل بنیادی سهم می تواند تصمیم بگیرد که سهم را در کف قیمتی یا 5% ، 10% و بعضاً 20% بالاتر سهم را خریداری کند در این مورد تحلیل تکنیکال هیچ کاربردی ندارد چون سهمی که تازه می خواهد وارد بورس شود نموداری ندارد که بتوان از پیشینه قیمتی آن در تحلیل تکنیکال استفاده کرد.

چند نمونه عرضه اولیه سهام در بورس

حال به چند مثال در خصوص عرضه اولیه توجه کنید:

• سهام قابل عرضه : 10.000.000 سهم
• کف قیمت : 10.000 ریال
• سقف قیمت : 11.000 ریال
• تعداد سهام هر کد : 2.000 سهم

حالت اول:

اگر به تعداد 10 میلیون سهم روی قیمت 11.000 ریال درخواست شود، مشکلی پیش نمی آید و به هر کد 2.000 سهم 11.000 ریالی تخصیص می یابد.

حالت دوم:

اگر به تعداد 20 میلیون سهم روی قیمت 11.00 ریال درخواست شود، تسهیم به نسبت می شود و به هر کد که 2.000 سهم 11.000 ریالی سفارش گذاشته باشد 1.000 سهم 11.000 ریالی تخصیص می یابد و اگر احیاناً کدی اشتباهاً به جای 2.000 سهم تعداد 1.000 سهم 11.000 ریالی سفارش گذاشته باشد به آن کد نیز 500 سهم 11.000 ریالی تخصیص می یابد و به افرادی که پایین تر از 11.000 ریال سفارش گذاشته اند سهم تعلق نمی گیرد.

حالت سوم:

• تقاضا روی 11.000 ریال: 5 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.500 ریال: 2 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.000 ریال: 3 میلیون سهم

به همه کدها روی قیمت درخواستی سهم تعلق می گیرد ، قیمت پایانی سهم عبارت می شود از میانگین موزون قیمت سهام های معامله شده.

حالت چهارم:

• تقاضا روی 11.000 ریال: 5 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.500 ریال: 2 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.000 ریال: 10 میلیون سهم
• مجموع تقاضا:17 میلیون ( بیش از کل عرضه )

در این صورت تخصیص سهم به صورت زیر انجام می شود:

• برای تقاضا روی 11.000 ریال: 5 میلیون سهم، به تعداد درخواست هر نفر به او سهم می رسد.
• برای تقاضا روی 10.500 ریال: 2 میلیون سهم، به تعداد درخواست هر نفر به او سهم می رسد.
• برای تقاضا روی 10.000 ریال: 10 میلیون سهم، به هر نفر کمتر از تقاضایش سهم می رسد.

حالت پنجم:

• تقاضا روی 11.000 ریال: 5 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.700 ریال: 2 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.600 ریال: 3 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.500 ریال: 3 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.000 ریال: 3 میلیون سهم

در این صورت تخصیص سهم به صورت زیر انجام می شود:

• برای تقاضا روی 11.000 ریال:5 میلیون سهم، به تعداد درخواست هر نفر به او سهم می رسد.
• برای تقاضا روی 10.700 ریال:2 میلیون سهم، به تعداد درخواست هر نفر به او سهم می رسد.
• برای تقاضا روی 10.600 ریال:3 میلیون سهم، به تعداد درخواست هر نفر به او سهم می رسد.
• برای تقاضا روی 10.500 ریال:3 میلیون سهم، به درخواست کننده سهم نمی رسد.
• برای تقاضا روی 10.000 ریال:3 میلیون سهم به درخواست کننده سهم نمی رسد.

حالت ششم:

اگر تعهد کننده به دلیل عدم استقبال کافی از عرضه اولیه محبور به خرید عرضه اولیه تا سقف تعهدات خود شود دو حالت پیش می آید:

1- به فرض مثال تعهد کننده متعهد به خرید 50% سهام فروش نرفته می شود.اگرمجبور باشد بیش از 2.5 میلیون سهم خریداری نشده را خریداری کند و این مقدار بیش از 10% عرضه اولیه باشد،برای همه خریدارها خرید روی کف قیمتی انجام می شود:

• تقاضا روی 11.000 ریال: 2 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.700 ریال: 2 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.000 ریال: 3 میلیون سهم

متعهد بایستی 3 میلیون سهم باقیمانده را بخرد و چون بیش از 2.5 میلیون سهم باقیمانده و نیز بیش از 10% تعداد عرضه اولیه است، برای همه با قیمت کف خرید انجام می شود.

2- در صورتی که تعداد سهام فروش نرفته بیش از تعهد متعهد کننده باشد، عرضه اولیه با شکست مواجه شده و باید ساعات یا روزهای بعد با قیمت پایین تر عرضه از اول انجام شود:

• تقاضا روی 11.000 ریال:2 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.700 ریال:1 میلیون سهم
• تقاضا روی 10.000 ریال:1 میلیون سهم

متعهد، ۵ میلیون سهم تعهد دارد، در نتیجه عرضه اولیه شکست می خورد.