تاریخچه بورس

بورس از کجا و چگونه اغاز شد

اندیشه ایجاد بورس زمانی شکل گرفت که تعدادی از بازرگانان اروپایی از فعالیت های تجاری خود ضرر کردند. بنابرین به فکر یک راه حلی افتادند تا وسیله آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به حداقل برسانند.
سرانجام تعدادی بازرگانان، عده ای را در فعالیت های خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی شان را با آنها تقسیم کنند.
این تجربه موفقیت آمیز بود لذا به تدریج هر تاجری سعی می کرد تا فعالیت های تجاری خود را با این روش ادامه دهد؛ به خصوص که این روش برای افرادی که فعالیت های بزرگ اقتصادی انجام می دادند بسیار مطلوب تر بود.
به مرور این تجربه قانون مند شد و به تشکیل شرکت های سهامی تبدیل گردید.
اولین تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال ۱۵۵۳ میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون اینکه آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد و این کاری بود که احتمال ضرر در آن بیشتر بود. برای انجام این کار عده ای از تجار سرمایه لازم را تامین کردند و هر کس به نسبت سرمایه ی خود در سود و زیان شرکت شریک شد و این کار با موفقیت صورت گرفت.
بعد ها با گسترش مبادلات در اروپا، به سرمایه های زیاد تر و شرکای بیشتری نیاز شد. برای این کار نیاز به مراکزی بود تا بتوان بین سرمایه گذاران و سرمایه پذیران رابطه برقرار کرد. چنین مراکزی تاسیس شدند و (بورس) نام گرفتند.
اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروز اکثر کشورهای جهان دارای بورس هستند.
در ایران نیز در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از ۱۵ بهمن ماه ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد.

🗓تاریخچه بورس در ایران:

فکر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران، به سال ۱۳۱۵ بر میگردد. در این سال یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار به ایران آمدند؛ اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ بین الملل دوم متوقف گردید. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مجددا در سال ۱۳۳۳، ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید.
پس از دوازده سال تحقیق و بررسی در سال ۱۳۴۵، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوط را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند.
این لایحه در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۵ تصویب شد. اما به دلیل عدم آمادگی محافل صنعتی و بازرگانی، بورس تهران با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت، در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را آغاز نمود.

📝دوره اول: شکل گیری و آغاز فعالیت (۱۳۵۷-۱۳۴۶)

بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن ماه ۱۳۴۶ فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافتند.
در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بود که دو مورد آن ها به شرح زیر بود:

۱.تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحد های تولیدی در اردیبهشت ۱۳۵۴ که به موجب آن موسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به ترتیب ۴۹% و ۹۴% سهام خود را به مردم عرضه کنند.

۲.تصویب قانون معافیت های مالیاتی برای شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار.
در سال ۱۳۵۴ طی یازده سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران، تعداد شرکت ها، بانک ها و بیمه های پذیرفته شده در بورس به ۱۰۵ بنگاه با بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال سرمایه در سال ۱۳۵۷ رسید. همچنین ارزش مبادلات در بورس به بیش از ۳۴ میلیارد ریال طی سال ۱۳۵۷ بالغ گردید.

📝دوره دوم: رکود (۱۳۶۷-۱۳۵۸)

در سال های بعد از انقلاب و پیش از اولین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، دگرگونی های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در بر گرفت.
نخستین رویداد ، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها در تاریخ ۱۳۵۸/۰۳/۱۷ توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک های تجاری و تخصصی کشور در چارچوب ۹ بانک شامل ۶ بانک تجاری ۳ بانک تخصصی ادغام و ملی شدند‌.
مدتی بعد شرکتهای بیمه نیز در یکدیگر ادغام شده و به مالکیت دولتی درآمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر ماه سال ۱۳۵۸ باعث شد تعداد زیادی از بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند. به طوریکه تعداد آنها از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ کاهش یافت.
حجم معاملات سهام در این دوره از ۳۴،۲ میلیارد در سال ۱۳۵۷ به ۹،۹ میلیارد در سال ۱۳۶۷ کاهش یافت.
میانگین نسبت حجم معاملات سهام به تولید ناخالص داخلی، به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید.

از مهترین دلایل آن، شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود. بدین ترتیب در طی این سال ها، بورس اوراق بهادار تهران دوران رکود خود را آغاز کرد که تا پایان سال ۱۳۶۷ ادامه داشت.

📝دوره سوم: خیزش دوباره (۱۳۸۳-۱۳۶۸)

با اتمام جنگ، در چارچوپ برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمینه ای بر اجرای سیاست های خصوصی سازی مورد توجه قرار گرفت.
بر این اساس، سیاست گذاران در نظر داشتند بورس اوراق بهادار با انتقال بخشی از وظایف تصدی های دولتی به بخش خصوصی ، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش موثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت های اقتصادی ، نقش مهم و اساسی داشته باشد.
در هر صورت، تمایل سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از سازوکار بورس، افزایش چشمگیر شمار شرکت های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را دربرداشت، به گونه ای که حجم معاملات از ۹،۹ میلیارد در سال ۱۳۶۷ به ۲۰۲۱۰۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۳ رسید.
تعداد بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از ۵۶ شرکت به ۴۲۲ شرکت افزایش یافت.
در این دوره دولت مجموعه ای از قوانین و مقررات را در راستای گسترش بورس اوراق بهادار وضع نمود که تاثیر مهمی در افزایش حجم معاملات داشت.
برخی از این قوانین عبارتند از:

۱.تبصره ۳۵ قانون بودجه در سال ۱۳۷۸ کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکتهای بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش های خصوصی و تعاونی اشاره شد.

۲‌.ماده ۹۴ قانون برنامه توسعه (۱۳۸۳-۱۳۷۹) که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه ای بازار سرمایه ایران به منظور انجام گرفتن داد و ستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع رسانی در سطح ملی و بین المللی انجام دهد.

۳.همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه اندازی بورس های منطقه ای در سطح کشور بزند و راهکار های لازم را برای قابل معامله شده دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید.

📝دوره چهارم: بازنگری در ساختار قانونی و مشارکت در خصوصی سازی (۱۳۸۴ تا کنون)

اتفاقات مهمی که در این دوره به قوع پیوست عبارتند از:

۱.تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار

۲.تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۴/۹/۱)

۳.تشکیل بورس انرژی ایران

۴.تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار

۵.تشکیل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه

۶.تشکیل بورس و اوراق بهادار تهران

۷.تشکیل شرکت فرابورس ایران

۸.تشکیل بورس کالای ایران